گفت‌وگو با محسن دریالعل، مدیرعامل انتشارات ساقی و روایت فتح؛
فروش ازدست‌رفتۀ ناشران جبران نمی‌شود
دریالعل: واقعیت این است که صنعت نشر مثلاً سه ماه فروش خود را از دست داده است و اینطور نیست که پس از پایان این بحران، مردم مثلاً دو برابر کتاب بخرند و این سه ماه جبران شود.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، شیوع ویروس کرونا و خانه‌نشینی اجباری، آسیب‌های فراوانی برای کشور در پی داشته است؛ اما فرصتی را برای اقشار مختلف جامعه فراهم کرده تا با کتاب انس بیشتری بگیرند. این یک طرف ماجراست. در طرف دیگر ماجرا، ناشران و توزیع‌کنندگان و چاپخانه‌دارانی هستند که به واسطۀ محدودیت‌های اتخاذشده در این روزها، در توزیع و فروش محصولات فرهنگی‌شان با مشکلاتی مواجه شده‌اند. در مجموعه‌ای از گفت‌وگوها، به سراغ افراد فعال در صنعت نشر کشور رفته‌ایم تا از مشکلات پیش‌آمده و راهکارهایی که برای غلبه بر این مشکلات در پیش گرفته‌اند، بیشتر بدانیم. در ادامه، با محسن دریالعل، مدیرعامل انتشارات ساقی به گفت‌وگو نشستیم.
جناب آقای دریالعل، شیوع ویروس کرونا چه تأثیری بر اقتصاد نشر کشور بر جای گذاشته است؟
با شیوع ویروس کرونا، به کسب‌وکارهای کوچک آسیب جدی وارد آمده است و صنعت نشر هم که از کسب‌وکارهای کوچک است، از این آسیب‌ها در امان نمانده است. شاید گردش مالی صنعت نشر در ایران بالا باشد؛ اما این گردش مالی از فعالیت‌های واحدهای کوچک حاصل آمده است. در ایران، فروش اینترنتی کتاب چندان رواج نیافته است و مخاطب عادت دارد کتاب چاپی را از کتاب‌فروشی بخرد و حالا که با محدودیت‌های تردد و تعطیلی کتاب‌فروشی‌ها روبه‌رو هستیم، طبیعی است که این صنعت رو به نابودی برود. از اسفند تا کنون، رکود محض در بازار نشر حاکم بوده است و این رکود هم شامل ناشران می‌شود و هم کتاب‌فروشان و شرکت‌های پخش. انبار ناشران امروز کاملاً پر است؛ زیرا خود را برای حضور و فروش در نمایشگاه کتاب آماده کرده بودند و با شرایط پیش‌آمده که حتی کتاب‌فروشی‌ها نیز تعطیل شده‌اند، چیزی از انبارها خارج نمی‌شود.
ناشران می‌توانند چه اقداماتی برای عبور از این بحران انجام دهند؟
حداقلی‌ترین کار نشر دیجیتال است؛ اما رغبت مخاطب به آن و نیز گردش مالی‌اش به‌شدت پایین است و این موضوع منحصر به ایران نیست. در جهان هم پس از چند سال رشد نشر دیجیتال، حدود سه سال است که این رشد متوقف شده است و مخاطب کتاب کاغذی را به نسخۀ الکترونیک ترجیح می‌دهد. ما باید به فروش نسخۀ کاغذی کتاب فکر بکنیم و استفاده از شبکه‌های مجازی در این راه قطعاً کمک‌کننده خواهد بود.
شما در این مدت در نشر ساقی چه کرده‌اید؟ آیا بر فروش الکترونیک نسخه‌های چاپی تمرکز بیشتری داشته‌اید؟
ما در این مدت، هم سایت و هم صفحۀ اینستاگرام خود را فعال‌تر و همکاری‌مان را با کتاب‌فروشی‌های مجازی بیشتر کرده‌ایم. همچنان هر روز جلسات تبلیغات و فروش داریم تا برنامه‌ریزی کنیم در این دوران چه کارهای دیگری می‌توانیم بکنیم. از برگزاری مسابقه تا نمایشگاه مجازی، به همۀ گزینه‌ها فکر می‌کنیم.
اتفاقاً دیروز دربارۀ نمایشگاه مجازی جلسه داشتیم که چه کار می‌توانیم بکنیم. در بحث نمایشگاه فقط تخفیف مطرح نیست. نمایشگاه فضایی برای تعامل است. دیدن کتاب‌ها از نزدیک، دیدار با نویسندگان، جلسات و نشست‌های تخصصی، اینها همه فضای نمایشگاه را می‌سازند و اگر قرار باشد زیرساختی برای برگزاری نمایشگاه مجازی ایجاد شود، باید همۀ این مسائل در نظر گرفته شود.
ناشران زیر نظر اتحادیه هستند و بالاتر از آن، وزارت ارشاد را داریم. بالاخره یکی از اینها باید برای ایجاد زیرساخت‌های لازم اقدام کنند؛ زیرساختی که در آن علاوه بر امکان فروش مجازی، تعامل و پاسخگویی و تورق کتاب وجود داشته باشد و همۀ نیازهای مخاطبان در نظر گرفته شود. اگر منظور از نمایشگاه مجازی راه‌اندازی زیرساخت فروش باشد، همین الان هم اغلب ناشران سایت فروش دارند و کتاب‌فروشی‌های مجازی هم هستند و در تمام طول سال تخفیف هم می‌دهند. نمایشگاه مجازی باید چیزی ورای اینها باشد.
آماری از تغییر حجم فروشتان دارید؟
آمار دقیقی نمی‌توانم بدهم؛ اما بحران عجیبی است و به‌شدت رکود فروش داریم. مخاطب عادت به خرید اینترنتی کتاب ندارد و تفاوت عجیبی بین فروش از طریق کتاب‌فروشی‌ها و فروش مجازی وجود دارد. به هر حال، ما مجبوریم به سمت روش‌های مدرن فروش برویم و پیگیر هم هستیم؛ اما هیچ کدام از اینها زودبازده نیستند.
همان طور که فرمودید، این اقدامات زودبازده نیستند و فعالان صنعت نشر تعهدات مالی دارند، باید حقوق پرداخت کنند و مسائل بیمه‌ای وجود دارد. نهادهای حاکمیتی در این وضعیت چگونه می‌توانند به ناشران کمک کنند؟
طرح‌هایی مطرح می‌شود؛ مثلاً به ناشران وام کم‌سود دیربازده پرداخت شود. اینجا نکته‌ای وجود دارد. این پول به هر حال باید بازگردد؛ اما واقعیت این است که صنعت نشر مثلاً سه ماه فروش خود را از دست داده است و اینطور نیست که پس از پایان این بحران، مردم مثلاً دو برابر کتاب بخرند و این سه ماه جبران شود. مسئله خیلی ساده است. شما فرزند خود را در این سه ماه مثلاً پارک نبرده‌اید؛ اما وقتی ماجرا تمام شود، او را دو برابر پارک نمی‌برید. بنابراین مشکلات ناشران همچنان پابرجا خواهد بود و وام کم‌سود، کمک چندانی به آنها نمی‌کند. این وام باید برگردد؛ اما فروش سالانۀ ناشر مثلاً 30درصد کم شده است. این وضعیت اگر تا پایان تابستان ادامه یابد، ناشر شش ماه را از دست داده است و مثلاً رکود 90درصدی داریم. برای این باید فکری شود. ساده‌ترین راهی که به ذهن می‌رسد، شاید این باشد که اگر فروش سازمانی ارشاد دقیق‌تر، منظم‌تر و نظام‌مندتر شود، تا حدی بتواند این مشکلات را سبک‌تر کند. اما به هر حال ناشران ضرر خواهند کرد؛ زیرا وسعت و بضاعت دولت هم انقدر نیست که بتواند مشکلات همۀ ناشران را حل کند.
با توجه به نگرانی برخی مخاطبان دربارۀ آلوده نبودن نسخه‌های ارسال‌شده، در ارسال نسخه‌های چاپی چه نکاتی را رعایت می‌کنید؟
ما تمام پروتکل‌های بهداشتی را کاملاً رعایت می‌کنیم. محیط بسته‌بندی ضدعفونی می‌شود و همکارانمان از دستکش و ماسک استفاده می‌کنند. ما پس از بسته‌بندی، حداقل 24 ساعت بسته‌ها را دپو می‌کنیم تا اگر احتمال ناچیزی آلودگی وجود داشته باشد، گذشت زمان آن را از بین ببرد. گذشته از اینها، از مخاطبانمان هم می‌خواهیم پس از دریافت بسته، 24 ساعت آن را کنار بگذارند تا هرگونه آلودگی احتمالی از بین برود.
در پایان اگر نکته‌ای دارید، بفرمایید.
امیدوارم خدا کمک کند تا بتوانیم از این بحران عبور کنیم و صنعت نشر را نگه داریم. ما در حوزۀ فرهنگ کار می‌کنیم و هر قدمی که برمی‌داریم، بیش از آنکه برای ما آوردۀ مالی داشته باشد، آوردۀ فرهنگی دارد. در همین روال عادی، خیلی اوقات ناشران ضرر می‌کنند؛ اما به خاطر دغدغه و عشقشان به فعالیت ادامه می‌دهند.