استاد شاگردان ممتاز اثرگذار

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، حضرت آیت‌الله محمدتقى مصباح یزدى در سال 1313 در شهر کویرى یزد دیده به جهان گشودند. ایشان تحصیلات مقدماتى حوزوى را در یزد به پایان رساندند و براى تحصیلات تکمیلى علوم اسلامی، عازم نجف شدند؛ ولى به‌علت مشکلات فراوان مالى، بعد از یک سال براى ادامۀ تحصیل به قم هجرت کردند. آیت‌الله مصباح از سال 1331 تا سال 1339، در دروس امام راحل(ره) شرکت کردند و در همین زمان، در دروس تفسیر قرآن و شفاى ابن‌سینا و اسفار ملاصدرا از وجود علامه طباطبایى(ره) کسب فیض نمودند و حدود پانزده سال نیز در درس فقه آیت‌الله بهجت(ره) شرکت کردند.

 بعد از آنکه دورۀ درسى ایشان با حضرت امام به‌علت تبعید امام قطع شد، معظم‌له به تحقیق در مباحث اجتماعى اسلام از جمله بحث جهاد و قضا و حکومت اسلامى پرداختند. همچنین، در مقابله با رژیم معدوم پهلوى نیز حضورى فعال داشتند که از آن جمله می‌شود به همکارى با شهید دکتر بهشتى، شهید باهنر و حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی رفسنجانى اشاره کرد. ایشان در انتشار نشریۀ بعثت همکاری می‌کردند و تمام مراحل تولید محتوا، تکثیر، صحافی و پخش نشریۀ انتقام را نیز به‌تنهایی انجام می‌دادند.

آیت‌الله مصباح یزدی به پرورش طلاب توجه خاصی داشتند و در ادارۀ مدرسۀ حقانى به‌همراه آیت‌الله جنتى، شهید بهشتى و شهید قدوسى فعالیت داشتند و حدود ده سال در آنجا فلسفه و علوم قرآنى تدریس کردند. ایشان قبل و بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، با حمایت و ترغیب امام‌خمینى(ره)، چندین دانشگاه و مدرسه و مؤسسه راه‌اندازى نمودند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌شود به بخش آموزش در مؤسسۀ «در راه حق»، دفتر همکارى حوزه و دانشگاه و بنیاد فرهنگى باقرالعلوم اشاره کرد.

آیت‌الله مصباح یزدی از زمان تأسیس مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام‌خمینى(ره) در سال 1374، تا پایان حیات پربرکتشان ریاست این مؤسسه را بر عهده داشتند. همچنین، ایشان نزدیک به دویست عنوان کتاب به زبان‌های فارسی و عربی در زمینه‌هاى فلسفۀ اسلامى، الهیات، اخلاق و عقاید دارند که انتشارات این مؤسسه منتشر کرده است. تا پیش از تأسیس انتشارات مؤسسۀ امام‌خمینی(ره)، آثار ایشان را ناشران دیگر منتشر می‌کردند.

تأسیس مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی(ره)

تأسیس «مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام‌خمینی(ره)» به راه‌اندازی بخش آموزش در «مؤسسۀ در راه حق» در سال 1353 بازمی‌گردد. فعالیت مؤسسۀ در راه حق در ابتدا با ارائۀ خدمات فرهنگى و آموزشى به جوانان و نوجوانان و مقابله با تبلیغات ضداسلامی، به‌ویژه تبلیغات مسیحیت و مارکسیسم، آغاز گردید و پس از آن، با آموزش فضلاى جوان و تربیت محقق در رشته‌هاى علوم انسانى ادامه یافت. حضرت امام‌خمینی(ره) پس از اطلاع از برنامه‌های آیت‌الله مصباح در مؤسسۀ در راه حق، از ایشان خواستند که دانش‌پژوهان خود را به دو برابر افزایش افزایش دهند و تا پایان عمر مبارکشان، تأمین هزینه‌های این کار را نیز تقبل کردند.

پس از رحلت حضرت امام‌خمینی(ره)، با حمایت‌هاى بى‌دریغ رهبر معظم انقلاب، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) با هدف تداوم و توسعۀ بخش آموزش مؤسسۀ در راه حق در سال 1374 تأسیس گردید. این مؤسسه طبق اساسنامۀ مصوب شوراى‌عالى انقلاب فرهنگى، نهادی حوزوى است که زیرنظر ولی‌فقیه اداره می‌شود و هدفش پرورش متخصصان و محققان در زمینه‌هاى معارف اسلامی و علوم انسانى است که صلاحیت علمی لازم را براى مقابله با اندیشه‌هاى انحرافى و التقاطى داشته باشند.

انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره)

انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) به پیروی از اهداف این مؤسسه، گسترش اسلام و تشیع از طریق نشر روزآمد فرهنگ اسلامی و معارف تشیع و تعالیم اهل‌بیت(عم) و خنثی‌سازی هجمه‌های جهانی علیه اسلام را سرلوحۀ برنامه‌های خود قرار داده است. همچنین بخش مهمی از آثار این مؤسسه با هدف ارتقاء سطح دانش حوزه و دانشگاه و سایر اقشار جامعه منتشر شده‌اند.

انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) در حال حاضر، قریب به دوهزار عنوان در موضوعات اقتصاد، مدیریت، علوم سیاسی، علوم قرآنی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، تاریخ، فلسفه، کلام و عقاید، کودک و نوجوان و... به چاپ رسانده است. به سراغ حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد بهمنی، مدیر انتشارات این مؤسسه رفتیم تا با فعالیت‌هایشان بیشتر آشنا شویم.

نقش آیت‌الله مصباح یزدی و مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی(ره) را در تولید علم چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نقش آیت‌الله مصباح یزدی در تولید علم و خدمت ماندگار به حوزه و دانشگاه را می‌شود در چند بخش برشمرد.

اعتمادآفرینی و ایجاد امکان گفت‌وگوی دو مرکز علمی، یعنی حوزه و دانشگاه: فضای علمی حوزه و دانشگاه تا قبل از انقلاب، بر پایۀ بدبینی و بی‌اعتمادی این دو رکن دانش و علم به یکدیگر بنا شده بود. در تصور تحمیل‌شده به دانشگاهیان، حوزوی‌ها متحجر و بی‌خبر از دانش و پیشرفت بودند. حوزوی‌ها هم اهالی دانشگاه را به دور از دین و حتی ضددین می‌پنداشتند. آیت‌الله مصباح هم با سیرۀ علمی و عملی خود قبل از انقلاب و از دهۀ سی، برای ایجاد الفت میان این دو پایۀ تولید دانش و پیشرفت می‌کوشید و هم پس از پیروزی انقلاب، با تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مهم‌ترین گام را در ایجاد مفاهمه و آشنایی حوزه و دانشگاه برداشت. او صد نفر از استادان شناخته‌شدۀ دانشگاهی در پنج شاخۀ علوم انسانی را از سراسر کشور با استادان حوزوی آشنا به علوم انسانی، در جلسات مستمر علمی و کمیسیون‌های تخصصی کنار هم نشاند. به تصریح بسیاری از این استادان، تصور روزهای نخستشان با آنچه در این محافل علمی به دست آوردند، زمین تا آسمان تفاوت داشت.

خدمت به جریان تولید علم در کشور، ایجاد روحیۀ بررسی مبانی و تفکر نقاد علوم انسانی و دانش ترجمه‌ای: ایشان علاوه بر مطالعۀ کتب ترجمه‌شده در علوم انسانی، با فراگیری زبان انگلیسی و فرانسوی، برخی از متون اصلی علوم انسانی را از زبان اصلی فراگرفت و کوشید تا احساس حقارت و کوچکی نهادینه‌شده در برابر نظریات غربی را به شجاعت علمی و قدرت نقادی بدل کند. کسانی که در نقد اندیشه‌های دورکیم مقلد بودند و در پاسخ به این سؤال که آیا نقدی هم به اندیشه‌های دورکیم دارید یا نه، با تعجب و اعتراض می‌گفتند ما که باشیم که دورکیم را نقد کنیم، پس از صد جلسه مذاکرۀ علمی حوزوی و دانشگاهی در دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مقالاتی در نقد برخی نظریه‌های غربی نگاشتند.

تبیین چگونگی تأثیر مبانی اعتقادی و دینی در علوم انسانی: این سؤال همچنان برای برخی بی‌پاسخ است که مبانی اعتقادی و بنیادین اسلامی مگر تأثیری هم در نتایج «علم» دارد؟ از نظر برخی، حتی همین امروز، علم فرادینی است. یا از نظر برخی دیگر همۀ علم‌ها دینی است. معلوم است که هر دو مبنا را می‌شود نقد کرد. اگر علوم پایه را بتوان در نسبت با مبانی دینی نفیاً و ایجاباً مساوی دانست، یقیناً علوم انسانی، از دستۀ دانش‌های تجویزی و تفسیری و مبتنی بر مبانی ارزشی است. چنین دانشی اگر بر اساس مبانی الحادی شکل بگیرد، تجویزها و تفسیرها و پیشنهادهایی ارائه می‌دهد که با تفاسیر و تجویزها و پیشنهادهای یک دانش برخاسته از مبانی الهی و توحیدی متفاوت است. علامه مصباح این نسبت را نیز به‌روشنی تبیین کرد.

پرورش نیروی انسانی آشنا به مبانی دینی و آخرین نظریات علوم انسانی غربی: تولید دانش بدون محققِ آشنا به مبانی و روش علمی معتبر، امکان‌پذیر نیست. حتی نیروی انسانی متدینی که علوم انسانی غربی و ترجمه‌ای را به‌خوبی می‌شناسد، اما اصول بنیادین اندیشۀ اسلامی را فرانگرفته یا در حد اجمال می‌شناسد، قادر به تولید دانش اسلامی نخواهد بود. پرورش بیش از 4100 فارغ‌التحصیل حوزوی که مدارج معتبر دانشگاهی از کارشناسی تا دکترا را در رشته‌های علوم انسانی گرفته‌اند، مؤید این خدمت است. رهبر معظم انقلاب در بیانیۀ ارتحال ایشان به همین نکته اشاره کردند که «پرورش شاگردان ممتاز اثرگذار» از برکات این عالم وارسته بود.

مهم‌ترین هدف ایشان در مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی(ره) چه بود؟

مهم‌ترین هدف علامه مصباح در این مؤسسه، تولید علوم انسانی اسلامی بود. علوم انسانی تفاوتی بنیادین با سایر دانش‌ها دارد و در پی هدایت و معنابخشی به زندگی انسان از پیش از تولد تا مرگ و حتی پس از مرگ است. علوم انسانی در دنیای مدرن، به‌جای دین نشسته و برنامۀ زندگی در ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... را ترسیم و ارائه کرده است. ابعاد روحی و روانی انسان در روان‌شناسی، ابعاد اجتماعی انسان اعم از روابط و حقوق و... در علوم اجتماعی، مباحث مالی در دانش‌های گوناگون اقتصادی و معناداری زندگی در ترکیبی از دانش‌های روان‌شناسی و اقتصاد و حقوق ترسیم می‌شود.

رهبر معظم انقلاب فرموده بودند که اسلامیت نظام اسلامی به تولید علوم انسانی اسلامی است. آیت‌الله مصباح در همۀ سال‌های عمر خود و در این چهار دهۀ پس از انقلاب، دردمند تحقق این آرمان مهم بودند. شاگردان و آثار این استاد را می‌شود در این مدار تفسیر و بازشناسی کرد.

مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی امام‌خمینی(ره) در چه حوزه‌هایی دست به تولید علم زده است؟

این مؤسسه در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری و در پانزده رشته دانش‌پژوه دارد. از شرایط پذیرش در این مرکز، حداقل داشتن تحصیلات سطح یک حوزه و دادن آزمون است. به‌دلیل استقبال و درخواست مکرر جامعۀ دانشگاهی و دانشجویی کشور برای آشنایی با مبانی و معارف اسلامی، خصوصاً مباحث مؤثر در علوم انسانی، دانشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در هفت رشته در مقطع کارشناسی و هشت رشته در مقطع ارشد، از وزارت علوم مجوز گرفت. تولید سرفصل‌های آموزشی برای این مقاطع یکی از خدمات علمی این مؤسسه در تولید محتوای علمی و متون آموزشی است و قریب به سه‌هزار دانشجو و فارغ‌التحصیل دارد. به گواهی کارشناسان وزارت علوم، این مرکز جزو سه مرکز مجازی نخست کشور بوده است.

این مؤسسه در تربیت نیروی انسانی متعهد و متخصص چه جایگاهی در کشور دارد؟

حسن آن باشد که سر دلبران / گفته آید در حدیث دیگران

شاید زیباترین و کوتاه‌ترین تیتری که در ایام ارتحال علامه مصباح در رسانه‌ها منتشر شد، تیتر خبرگزاری ملکۀ انگلستان بود. آن‌ها با حقد و کینۀ دیرینه‌شان از آیت‌الله مصباح نوشتند: شصت سال کادرسازی برای جمهوری اسلامی.

این یک اقرار بزرگ است. آیت‌الله مصباح و شهید بهشتی همیشه هدف کینه و توهین جریان ضددینی و ضدانقلاب بودند. معمولاً با ارتحال یک فرد، از تندی هجمه‌ها کاسته می‌شود؛ اما دربارۀ آیت‌الله مصباح برعکس شد و حتی پس از ارتحال ایشان، این کینه‌ورزی‌ها ادامه پیدا کرد. شاید ریشۀ این تداوم کینه و دشمنی در تداوم راه و اندیشه و برکات وجودی آن عالم وارسته باشد. به‌قول یکی از منتقدان علامه، متأسفانه راه او همچنان رهرو دارد. شاگردان ممتاز اثرگذار، از امتیازهای درخشان در کارنامۀ این بزرگوار است.

به نظر شما چگونه می‌توان میراث ارزشمند این عالم بزرگ را حفظ کرد و راه آن مرحوم را بعد از رحلتشان ادامه داد؟

میراث باقیمانده از این عالم بزرگ را می‌شود در چند بخش آثار، برنامه‌ها و طرح‌ها و اهداف و خواست‌ها پیگیری کرد. آثار منتشرشده و منتشرنشده از ایشان، منبع بسیار ارزشمندی برای سازندگی روحی و معرفتی برای طلاب و دانشجویان است. تداوم برنامه‌های علمی و تربیتی مؤسسۀ امام‌خمینی، یکی از دستورهای رهبر انقلاب پس از ایشان است.

دربارۀ آثار منتشرشده و منتشرنشدۀ استاد مصباح رضوان الله علیه، به نظرم می‌رسد که همۀ جبهۀ فرهنگی انقلاب مسئولیت دارند. هم از باب اینکه ایشان همتی جز نشر معارف قرآن و اهل‌بیت و حمایت از جبهۀ انقلاب نداشتند، هم از این جهت که در گام دوم انقلاب، راهی که می‌تواند چشمۀ جوشان اندیشه‌های ناب و راه‌گشا باشد، آثار و اندیشه‌های ایشان است. اینکه رهبر انقلاب نسل جوان را به مراجعه به اندیشه‌های آیت‌الله مصباح به‌عنوان جبران‌کنندۀ علامه طباطبایی و شهید مطهری دعوت می‌کنند، بی‌دلیل نیست.

خدا همۀ ما را در حفظ و تقویت این میراث کمک کند.

 

شخص حضرت آیت‌الله مصباح در حوزۀ تولید کتاب بسیار فعال بوده‌اند. ایشان چند اثر نگاشتند؟

آثار منتشرشدۀ ایشان در حال حاضر بیش از 180 جلد و 122 عنوان است. آثار منتشرنشدۀ بسیاری در نوبت آماده‌سازی و نشر است که سعادت نشر این آثار نورانی در زمان حیات این بزرگ‌مرد از ما گرفته شد. تا کنون 109 کتاب ترجمه به یازده زبان از آثار ایشان شناسایی شده است.

برنامه‌ای برای انتشار آثاری به‌منظور بزرگداشت حضرت آیت‌الله مصباح دارید؟

چندین اثر در نوبت چاپ و آماده‌سازی داریم که برخی مشکلات از سمت ما و همچنین کسالت استاد، فرصت تکمیل را در زمان حیات مبارکشان نداد و ان‌شاءالله الان در مراحل پایانی آماد‌ه‌سازی قرار دارد. مباحث اخلاقی، تفسیر موضوعی دست‌نوشت ایشان و سلسله‌کتاب‌های جوان، کارهایی است که توفیق انتشار در زمان حضور ایشان را نیافت و ان‌شاءالله به تداوم دعای آن استاد عزیز برای توفیق نشر این ثمرات علمی و معرفتی امیدواریم.

 در پایان، با توجه به مسئولیت شما در مؤسسه و ارتباطتان با حضرت آیت‌الله، خاطره‌ای ماندگار از ایشان برایمان بگویید.

بندگی و توجه به دائمی به خداوند، ویژگی شناخته‌شده ایشان بود. هرکس مدتی هرچند کوتاه با حضرت علامه مصباح توفیق همراهی پیدا می‌کرد، بی‌استثنا این ویژگی را تأیید می‌کرد.

رهبر معظم انقلاب در بیانیۀ ارتحال علامه تعبیر عجیبی دارند: «توفیق سلوک معرفت توحیدی.» این تعبیر به نظر این شاگرد کوچک شاگردان استاد، تعبیر بلندی است؛ یعنی یک عمر بر مدار توحید و خدا راه رفتن و نایستادن! سفارش همیشگی ایشان هم کار برای خدا و توجه به حضرت ولی‌عصر ارواحنا فداه بود.

بنده برای قبول مسئولیت انتشارات خدمتشان رسیدم. فرمودند: «ما اهل علم در قیامت به‌خاطر کم چیز خواستن از حضرت معصومه(س) مؤاخذه می‌شویم.» این فرمایش خیلی عجیب و نگران‌کننده است. نفرمودند حسرت می‌خوریم؛ بلکه مؤاخذه می‌شویم!

یک بار هم به‌خاطر فشار کار انتشارات و البته گزارش کار و برخی پیشنهادها خدمت ایشان رسیدم. با خودم سیر گزارشی آماده کرده بودم که بتوانم مختصر و مفید ارائه کنم؛ مثلاً مشکلات، راهکارها، ارتباطات و... . قبل از اینکه بنده شروع کنم، با محبتی بی‌مثال و پدرانه و لبخندی که همیشه در یاد هر ملاقات‌کننده‌ای می‌ماند، فرمودند: «اینکه بگوییم فکر من و برنامۀ من و دوستان من و این‌ها، راه به جایی نمی‌برد. باید برویم حرم حضرت معصومهh گدایی کنیم تا خودشان راه را نشانمان بدهند.»

با این تذکر، بنده دیگر چیزی نگفتم و مستقیم رفتم حرم حضرت معصومه(س) و عرض کردم که امروز آمدنم با روزهای دیگر فرق می‌کند. امروز معرف دارم. درست همان روز، بعد از بازگشت به انتشارات، برنامه‌ها و کارها و ارتباطاتی پیش آمد که بسیاری از مشکلاتی که به‌خاطرش می‌خواستم خدمت علامه مصباح گله کنم، برطرف شد.

هنوز همۀ دوستان انتشارات هر روز با سلام محضر حضرت معصومه (س) کار را شروع می‌کنند و حضرت را صاحب انتشارات می‌دانند.