تقریظ‌های رهبر انقلاب؛ مسئولیتی تازه برای ناشران حوزه دفاع مقدس
در پی انتشار تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب تب ناتمام، با مرتضی اخوی، معاون انتشارات حماسه‌یاران به گفت‌وگویی درباره روند شکل‌گیری این کتاب، سیاست‌های روایت‌محور نشر و.. به گفت‌وگو نشستیم.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، در پی انتشار تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب تب ناتمام ــ روایتی زنانه و مادرانه از زندگی شهید جانباز حسین دخانچی ــ با مرتضی اخوی، معاون انتشارات حماسه‌یاران به گفت‌وگویی درباره روند شکل‌گیری این کتاب، سیاست‌های روایت‌محور نشر، اهمیت توجه به نقش زنان در ادبیات پایداری و پیام‌های فرهنگی نهفته در سنت تقریظ‌نویسی رهبر انقلاب نشستیم. در ادامه، متن کامل این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.
کمی در مورد کتاب تب ناتمام برای‌مان بگویید. داستان این کتاب را به‌صورت مختصر توضیح دهید که درباره چه شخصیتی است؟
کتاب تب ناتمام روایتی از زندگی «شهلا منزوی»، مادر شهید حسین دخانچی است. این شهید بیش از هفده سال جانبازِ قطع‌نخاع بود. کتاب تب ناتمام نگهداری، صبوری و مواجهه این مادر با فرزند جانبازش را روایت می‌کند.
با توجه به اینکه انتخاب سوژه‌های زنانه و خانواده‌محور در ادبیات پایداری روند رو به رشدی دارد، انتشارات شما چگونه به این نوع سوژه‌ها می‌رسد و چه ملاک‌هایی برای انتخاب آن‌ها دارد؟
انتشارات حماسه‌یاران مؤسسه‌ای به نام «حماسه ۱۷» دارد. باتوجه به اینکه شهر قم بیش از پنج‌هزار و نهصد شهید داشته است، هدف این مؤسسه از زمان تأسیس، جمع‌آوری داده‌هایی از هر شهید بوده است؛ حداقل یک یادداشت، خاطره، تصویر یا روایت از خانواده شهید. دوستان در این مجموعه طی هفده سال گذشته با خانواده شهدا دیدار کرده و با تصویربرداری، مصاحبه‌ها و گفتگوهای مداوم، آرشیوی غنی و بی‌نظیر فراهم کرده‌اند. در دل همین رفت‌وآمدها و گفتگوها، گاهی به سوژه‌هایی برمی‌خورند که انتشارات احساس می‌کند باید بیشتر به آن‌ها پرداخته شود. برای مثال، کتاب تنها گریه کن ــ که تقریظ رهبر معظم انقلاب را نیز دریافت کرده ــ از دل همین مصاحبه‌ها با مادر شهید معماریان شناسایی شد. قرار است کتابی درباره همه شهدای قم، همراه با خاطرات کوتاه، عکس و وصیت‌نامه آنان، در چند جلد آماده شود که این کار در جریان است. بسیاری از سوژه‌های زنانه نیز در همین روند، از دل خاطرات والدین شهدا استخراج شده‌اند. کتاب تب ناتمام نیز با معرفی سوژه از سوی نویسنده و همراهی انتشارات شکل گرفت. به‌طور کلی محوریت کار انتشارات، روایت زنانه و مادرانه از شهدا و همسران شهداست.
در این کتاب، روایت از دل زندگی واقعی و مصاحبه‌های طولانی بیرون آمده است. در فرآیند مستندسازی و صحت‌سنجی روایت‌های شفاهی، چه استاندارد یا الگویی در نشر شما اعمال می‌شود؟
در صحت‌سنجی روایت‌های شفاهی تاریخی، محتوا با منابع تاریخی مطابقت داده می‌شود و سنجیده می‌گردد. گاهی روایت‌های شفاهی وقایع کاملاً شخصی را دربرمی‌گیرند، مانند عمده خاطراتی که مادر شهید دخانچی در تب ناتمام روایت می‌کند. در این‌گونه روایت‌ها به راوی، خانواده او و همچنین مصاحبه‌های تکمیلی با اطرافیان اعتماد می‌شود و پس از تأیید، روایت به رشته تحریر درمی‌آید.
این اثر ترکیبی از ادبیات داستانی و واقع‌نگاری تاریخی است. چگونه تعادل میان جذابیت رمان‌گونه و دقت تاریخی را حفظ می‌کنید؟
در سال‌های اخیر، کتاب‌ها برای جذابیت بیشتر نزد مخاطبان جوان و نوجوان، از حالت صرفاً روایت‌گونه یا صرفاً تاریخی خارج شده و رنگ‌وبوی رمان‌گونه نیز پیدا کرده‌اند. برای حفظ دقت تاریخی، نویسنده در وقایع دخل و تصرفی ندارد، بلکه آن‌ها را زیباتر و خواندنی‌تر روایت می‌کند. در تب ناتمام نیز همین شیوه رعایت شده است. اصول کتاب مبتنی بر خاطرات واقعی مادر شهید است؛ از دوران مجردی و ازدواج تا مجروحیت فرزند و سال‌ها مراقبت از او. اگرچه روایت واقعی است، اما نویسنده برای جذابیت ادبی، ساختاری رمان‌گونه به آن داده است، درحالی‌که وقایع تاریخی کاملاً حفظ شده‌اند.
کتاب تب ناتمام و برخی دیگر از آثار انتشارات شما بر نقش کمتر روایت‌شده زنان در دفاع مقدس و انقلاب تأکید دارند. این خط‌مشی تا چه اندازه آگاهانه و بخشی از سیاست‌گذاری نشر است؟
یکی از رویکردها و اهداف مهم انتشارات حماسه‌یاران توجه به روایت بانوان ــ اعم از مادران، همسران و دختران شهدا ــ است تا با نگاه زنانه، قصه جنگ را روایت کنند. خوشبختانه در این زمینه آثار خوبی چاپ شده و آثار دیگری نیز در دست انتشار است.
به‌نظر شما انگیزه رهبر معظم انقلاب از راه‌اندازی جریان تقریظ بر کتاب‌ها، به‌ویژه آثار دفاع مقدس، چیست و این سنت فرهنگی چه خلأیی را در فضای ادبیات پایداری کشور پر می‌کند؟
از نظر بنده توجه مقام معظم رهبری و تقریظ‌هایی که ایشان بر کتاب‌های دفاع مقدس می‌نویسند، بسیار حائز اهمیت است. ایشان اهل مطالعه گسترده‌اند؛ اما اینکه چرا توجه ویژه‌ای به ادبیات پایداری دارند، به این دلیل است که می‌خواهند به نسل جوان، نوجوان و مدیران فرهنگی نشان دهند که باید بیشتر به این حوزه توجه کرد. این گنجینه‌ها و بزرگانی که برای حفظ میهن و اسلام از جان، مال و خانواده گذشتند، باید در یادها بمانند. این سوژه‌ها باید پیوسته معرفی شوند. در مدارس و دانشگاه‌ها باید درباره آن‌ها گفتگو و از خانواده شهدا دعوت شود. بسیاری از آثار خوب دفاع مقدس داریم که نیازمند معرفی درست هستند. یکی از دلایل توجه ویژه رهبر انقلاب همین است که نسل جوان بداند این الگوها در کنارشان بوده‌اند و باید بیشتر دیده و معرفی شوند.
به‌نظر شما کدام ویژگی کتاب تب ناتمام سبب جلب توجه رهبر معظم انقلاب شده که بر آن تقریظ نگاشته‌اند؟
به نظر بنده، روایت زنانه، فداکاری و صبر این مادر جانباز شهید در سال‌های طولانی، کتاب را ویژه و برجسته کرده است. همراهی مادر و همسر شهید، توجه رهبر معظم انقلاب را به این کتاب جلب کرده است.
انتشار متن تقریظ رهبری معمولاً توجه ملی و تقاضای گسترده ایجاد می‌کند. انتشارات شما برای مدیریت چاپ‌های پیاپی، آماده‌سازی فوری و تأمین سراسری کتاب چه برنامه‌ای دارد؟ همچنین چه برنامه‌هایی برای بازاریابی فرهنگی و معرفی هدفمند این کتاب‌ها پیش‌بینی کرده‌اید؟
انتشارات تعداد زیادی کتاب چاپ کرده و آماده است که با رونمایی متن تقریظ، نسخه جدید کتاب با پیوست این متن ارزشمند منتشر و در سراسر کشور توزیع شود. همچنین انتشارات با استفاده از ارتباطات با سازمان‌ها، ارگان‌ها و صفحات فضای مجازی تلاش می‌کند کتاب را به بهترین شکل معرفی کند. در حال برنامه‌ریزی هستیم تا ارتباط مؤثر با مجموعه‌های فرهنگی برقرار کنیم و نشست‌ها و برنامه‌های ترویجی متعددی برای دیده شدن کتاب‌های انتشارات اجرا کنیم.
در سال‌های اخیر اهمیت اقتباس‌های صوتی، تصویری و رسانه‌ای افزایش یافته است. آیا برای تبدیل این اثر به کتاب صوتی، مستند یا محتوای چندرسانه‌ای برنامه‌ای دارید؟
طی گفتگو با یکی از مجموعه‌های تولید کتاب صوتی، قرار است ان‌شاءالله نسخه صوتی تب ناتمام آماده شود. فعلاً پیشنهادی برای برداشت تصویری یا فیلمنامه نداشته‌ایم، اما احتمال دارد در آینده چنین اتفاقی رقم بخورد.
آیا انتشار تقریظ و توجه رهبری به کتاب‌های حوزه دفاع مقدس، مسئولیت تازه‌ای برای ناشران ایجاد می‌کند؟
به نظر بنده انتشار تقریظ و توجه رهبر معظم انقلاب بر هر کتابی، مسئولیت و تکلیف تازه‌ای برای ناشر ایجاد می‌کند. توجه به این سوژه‌ها نشان‌دهنده اهمیتشان است و باید به‌درستی و اصولی به آن‌ها پرداخته شود؛ سوژه‌ها باید دقیق جستجو و شناسایی شوند.