گزارشی از نوزدهمین جشنوارۀ قلم زرین:
محملی برای پرواز
جایزۀ ادبی «قلم زرین» یک جایزۀ ادبی خصوصی است که انجمن قلم ایران آن را هرساله برگزار می‌کند و مراسم اختتامیۀ این جشنواره هم‌زمان با روز ملی قلم، مصادف با چهاردهم تیرماه، برگزار می‌شود. این جایزه در بخش‌های پژوهش و نقد ادبی، شعر بزرگ‌سال، داستان بزرگ‌سال، شعر کودک و نوجوان و داستان کودک و نوجوان آثار را بررسی کرده و از میان آن‌ها، چند اثر را برگزیده معرفی می‌کند.
نخستین دورۀ جایزۀ ادبی قلم زرین در ۱۴تیر۱۳۸۱ برگزار شد. این جایزه در ابتدا به‌شکل دوسالانه برگزار می‌شد؛ اما از سال ۱۳۸۷، سالانه برگزار شده است. تیرماه ۱۴۰۰، نوزدهمین دورۀ این جشنواره برگزار شد و برگزیدگان خود را معرفی کرد.
بر اساس گزارش شیرازۀ کتاب، انجمن قلم ایران در فراخوانی به مناسبت نوزدهمین دورۀ جشنوارۀ قلم زرین بیان کرد: «از آنجا که هدف نوزدهمین دورۀ جشنوارۀ قلم زرین ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، حفظ ارزش‌های والای اخلاقی دینی و رشد و شناسایی ادبیات هدفمند و ارزش‌مدار می‌باشد، از اهالی فرهنگ و دست‌اندرکاران حوزۀ نشر برای شرکت در جشنواره دعوت می‌کند تا آثار منتشرشدۀ خود را که در سال ۱۳۹۹ در زمینه‌های مجموعه‌داستان و رمان بزرگ‌سال، مجموعه‌داستان و رمان کودک و نوجوان، شعر بزرگ‌سال، شعر کودک و نوجوان، پژوهش و نقد ادبی چاپ شده را به دبیرخانۀ جشنواره تا پانزدهم اسفندماه ارسال کنند.»
در آخرین جلسۀ هیئتمدیرۀ انجمن قلم ایران، سهیلا عبدالحسینی، نویسنده و منتقد و مدرس، به‌عنوان دبیر نوزدهمین دورۀ جشنوارۀ «قلم زرین» انتخاب شد. مطابق اساسنامۀ جشنواره، او برای نخستین کار می‌بایست داور و سرداوران مدنظر خود را برای هریک از بخش‌های پنج‌گانۀ داستان و رمان بزرگ‌سال، داستان و رمان کودک و نوجوان، شعر بزرگ‌سال، شعر کودک و نوجوان و پژوهش و نقد ادبی به هیئتمدیرۀ انجمن قلم معرفی کرده تا پس از تأیید، مشغول به کار شوند.
دبیر این جشنواره برای بخش پژوهش و نقد ادبی احمد شاکری، دکتر انسیه خزعلی و دکتر محمود بشیری را معرفی و برای داوری در بخش داستان بزرگ‌سال راضیه تجار، مریم مقانی و کامران پارسی‌نژاد را انتخاب کرد. برای بخش داستان کودک و نوجوان مهدی مرادحاصلی، محمدرضا اصلانی و احمد عربلو معرفی شدند. عبدالحسینی برای بخش شعر بزرگ‌سال عباسعلی براتی‌پور، محمود اکرامی‌فر و میلاد عرفان‌پور و برای بخش شعر کودک و نوجوان سیداحمد میرزاده، بابک نیک‌طلب و حمید هنرجو را معرفی کرد.
کمترین میزان کتاب‌های بررسی‌شده در حوزۀ پژوهش و نقد ادبی است
دبیر نوزدهمین دورۀ جایزۀ قلم زرین با اشاره به اینکه در این دوره طبق آمار خانۀ کتاب، تعداد سه‌هزار و ۲۱ کتاب در حوزۀ ادبیات بزرگ‌سال بررسی شده و از این تعداد، ۸۱۸ عنوان کتاب به حوزۀ داستان اختصاص داشته است، گفت: «کمترین میزان کتاب‌های بررسی‌شده در این دوره، به حوزۀ پژوهش و نقد ادبی اختصاص داشته است.»
وی افزود: «نویسندگان در بخش داستان بزرگ‌سال تلاش کرده‌اند تا به موضوعات مهم و فراگیر در جامعه بپردازند. این نگاه ارزشمند بوده و نشان‌دهندۀ این است که نویسندگان با وجود مشکلات متعدد اقتصادی، تلاش کرده‌اند به پیرامون خود توجه بیشتری نشان دهند.»
غلبۀ آثار ضعیف بر آثار خوب
راضیه تجار، یکی از داوران اصلی جشنوارۀ قلم زرین، بیان کرد: «از میان دوهزار کتابی که برای جشنوارۀ قلم زرین بررسی کردیم، آثار درخور تأمل کم بودند و تعداد کتاب‌های ضعیف بیشتر شده بودند. همین موضوع باعث شد حجم آثار ضعیف بر کتاب‌های خوب غلبه کند. این کتاب‌ها سبب می‌شود خواننده یا از خواندن آن‌ها فایده‌ای نبرد، یا پشیمان شود و دیگر از کتاب سراغی نگیرد.»
محسن پرویز، رئیس انجمن قلم ایران، با اشاره به صرفه‌جویی‌های صورت‌گرفته در انجمن و با وجود بحران‌های مالی که پشت سر گذاشتیم، بیان کرد: «بودجۀ لازم برای جایزه تدارک دیده شده است. امسال نتوانستیم مقدار جوایز را افزایش دهیم؛ بنابراین مانند سال‌های گذشته، نفر اول هشت‌میلیون تومان و تقدیری‌ها دومیلیون تومان دریافت می‌کنند.»
دبیرخانۀ این جایزۀ اعلام کرد: «در اولین مرحلۀ نوزدهمین دورۀ جشنوارۀ قلم زرین، داوران حدود پانصد اثر را در رشته‌های داستان و شعر بزرگ‌سال، کودک و نوجوان و نقد و پژوهش ارزیابی کردند که بخش عمده‌ای از این آثار را ناشران در جشنواره شرکت دادند. داوران در مرحلۀ دوم، بعد از ارزیابی، آثاری را به‌عنوان کاندید دریافت رتبه معرفی کردند. در نهایت در بخش داستان بزرگ‌سال ۲۶ اثر، در بخش شعر بزرگ‌سال نوزده اثر، در بخش داستان کودک و نوجوان دوازده اثر، در بخش شعر کودک و نوجوان هفت اثر و در بخش نقد و پژوهش هفت اثر به مرحلۀ دوم راه یافتند.»
هدف گردهم‌آمدن و تجلیل از آثار نیست
پدارم پاک‌آیین، نایب‌رئیس انجمن قلم ایران، در مراسم اختتامیۀ نوزدهمین دورۀ قلم زرین، با تأکید بر اینکه باید چرایی برگزاری جشنواره‌ها تبیین شود، یادآور شد: «تنها هدف گردهم‌آمدن و تجلیل از آثار نیست. جشنواره‌ها هرکدام دستگاه سنجش و ترازویی هستند برای معیار قراردادن ارزش‌های هنری و ادبی و انطباق آن‌ها با وضع موجود جامعه.»
غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در این مراسم اذعان داشت: «یکی از تفاوت‌هایی که با ظهور فضای مجازی رخ داده، قداست قلم است که شکل سنتی و عرفی خود را از دست داده است. در طول تاریخ، همیشه آدم‌های برجستۀ یک جامعه اهل قلم بودند؛ مثلاً در گذشته، تصور جامعه از فردی که روزنامه‌ای منتشر می‌کرد و سردبیر یا مدیرمسئول بود، فردی بود درس‌خوانده. در گذشته، نوشته اعتبار و سندیتی داشت؛ اما با فضای مجازی همه همان‌طور که حرف می‌زنند، می‌نویسند. این فضا امتیاز میان حرف‌زدن معمولی را با نویسندگی از بین برده است. دیگر در این فضا نمی‌توان گفت فلانی نویسنده است.»
جشنوارۀ قلم زرین محملی برای پرواز ذهنی است
در مراسم اختتامیۀ این دوره از جایزۀ قلم زرین، سهیلا عبدالحسینی، دبیر این دورۀ جایزه گفت: «جشنوارۀ قلم زرین همواره محملی برای پرواز ذهنی هنرمندان صاحب‌ذوق و متعهد بوده است. در این جشنواره با اهتمام کارشناسان خبره در عرصۀ شعر و داستان و نقد، استعدادهای ناب و اندیشه‌های والا که در واقع امیدهای ادبیات ایران اسلامی هستند، شناسایی و به جامعه معرفی می‌شوند.»
وی در ادامه با بیان اینکه در بخش داستان بزرگ‌سال، آثار از نظر جنبۀ ساختاری و استحکام نظام درونی نشانی از رشد داشت و از نظر محتوایی دارای بن‌مایه‌های اخلاقی و ارزشی بود، افزود: «توجه به بومی‌گرایی و زندگی مردم عادی از جمله ویژگی‌های آثار این دوره بود. همچنین، ترسیم واقعیت‌های دوران پهلوی در برخی از آثار به چشم می‌خورد. در بخش شعر بزرگ‌سال آثار ارزشمندی به دبیرخانه رسید که در قالب شعر کهن و آزاد بود که در دو حوزه، آثار درخور توجهی سروده شده بود. در بخش داستان کودک و نوجوان، نظر کارشناسان بر رشد نسبی در محتوای آثار بود؛ اما مشکل عمدۀ آثار این ردۀ سنی را می‌شود به نگارگری و تصاویر روی جلد نسبت داد. گاه تصاویر اشکالاتی در رساندن مفهوم داشت و عاری از هنر ارزش‌مدار بود. در بخش شعر کودک و نوجوان باید گفت که سال‌به‌سال، از توجه ناشران به شعر نوجوان کاسته شده و رویکردی افراطی به نشر کتاب‌های کارتونی فاقد ارزش برای خردسالان ایجاد شده است.»
عبدالحسینی ضمن تأکید بر اینکه در بخش نقد و پژوهش ادبی، متأسفانه رشد چشم‌گیری در کیفیت یا کمیت آثار به چشم نمی‌خورد، یادآور شد: «نبودن جایگاه هویتی و ریشه‌ای در نقد و پژوهش و جدایی میان آفرینش ادبی و نقد ادبی موجب خسارت‌های قابل ملاحظه به ادبیات در درازمدت خواهد بود.»
معرفی برگزیدگان
پس از بررسی‌های نهایی در مرحلۀ دوم جشنوارۀ قلم زرین، در مراسمی که در کتابخانۀ پارک شهر برگزار شد، برگزیدگان این دوره معرفی شدند.
در بخش داستان بزرگ‌سال کتاب بی‌نام پدر از سیدمیثم موسویان و بُرشکن از مرحوم حمید علی‌دوستی، به‌صورت مشترک برگزیدۀ این بخش شدند. از دو اثر یولبارس و شهر زیرزمینی به قلم عبدالرحمان اونق و راز دانۀ کوچولو از راضیه خادم‌الحسینی در بخش داستان کودک و نوجوان به‌صورت مشترک تجلیل شد. در بخش شعر بزرگ‌سالان نیز از هادی خورشاهیان برای اثر سلول آزادی و سعیده هاشمی برای کتاب النگوهای دختر نمرود تقدیر و تشکر به عمل آمد. هیئت داوران جایزۀ برگزیدۀ بخش شعر کودک و نوجوان را به محمود پوروهاب برای اثر ماهی رود توام اهدا کردند. تنها اثر شایستۀ تقدیر در این دوره، در بخش نقد و پژوهش قرار داشت و به کتاب سیدمهدی طباطبایی با عنوان غربالی در دست تعلق گرفت.