«روز آزادی زن» روایت وضعیت زنان در دوران پهلوی، ضمنِ بیان واقعۀ ۱۷دی۱۳۵۶

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی،  سمیه ذوقی دانشجوی مقطع دکتری رشتۀ فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد و نویسندۀ کتاب روز آزادی زن است. این نویسندۀ جوان با نگارش کتاب روز آزادی زن توانست توجه بسیاری از تاریخ‌نگاران و کارشناسان حوزۀ تاریخ معاصر را به خود جلب کند. ذوقی در کتابش، تاریخ شفاهی اولین راهپیمایی زنان را در جریان انقلاب اسلامی و قیام ۱۷دی۱۳۵۶ در مشهد روایت می‌کند. این کتاب در دومین جایزۀ شهید اندرزگو که در آذر ماه سال ۱۴۰۰ برگزار شد جزو نامزدهای نهایی بخش روایت تاریخ و تاریخ‌شفاهی بود.به همین منظور ما در مجله شیرازه کتاب با سمیه ذوقی گفت‌وگوی کوتاهی ترتیب داده‌ایم که در ادامه، مطالعه می‌کنید.

از چه زمانی نگارش این اثر را آغاز کردید و چه مدت به طول انجامید؟

از سال 1395 و با پایان مصاحبه‌های اولیه، کار نگارش آغاز شد و در سال 1398، به پایان رسید؛ البته، تدوین اولیۀ کتاب سال 1396 تمام شد. بعد از این مرحله، مصاحبه‌های تکمیلی با برخی افراد تازه شناسایی‌شده صورت گرفت و کار بازنویسی نهایی با همراهی مشاور محترم، سرکار خانم حسینی، شروع شد.

منابع موجود در حوزۀ تاریخ معاصر، چقدر کمک‌کننده هستند؟ آیا به اندازۀ کافی، اسناد و منابع وجود دارد؟

متأسفانه در خصوص این واقعه، جز دوسه اثر که در حد یک پاراگراف به آن اشاره کرده‌اند، منبع خاصی وجود ندارد. بیشتر، اسناد خود ساواک که مربوط به دستگیری شرکت‌کنندگان و گزارش حرکت توسط نیروهای ساواک بود، کمک‌کننده بود.

بازخوردهایی که از نگارش کتاب روز آزادی زن گرفته‌اید، چگونه بوده است؟

عمدۀ بازخوردها از سوی دغدغه‌مندان حوزۀ زن و خانواده بوده است که شکر خدا، نظر مثبتی داشته‌اند. علتش هم موضوعی است که کتاب به آن می‌پردازد؛ یعنی روایت وضعیت زنان در دوران پهلوی، ضمنِ بیان واقعۀ 17دی1356.

البته بعضی از هنرمندان هم به کتاب توجه نشان دادند؛ برای مثال، یکی از عکاسان خراسانی واقعۀ 17دی1356 را بازسازی کرد و عکسش در حوزۀ هنری رونمایی شد.

روایت صحیح تاریخ معاصر چگونه می‌تواند مانعی در برابر تحریف تاریخ باشد؟

اولین کاری که با روایت مکتوب تاریخ معاصر صورت می‌گیرد، ثبت و ضبط آن است که همین، عامل اصلی در جلوگیری از تحریف، یا حتی فراموشی وقایع است؛ برای مثال، در خصوص واقعۀ 17دی1356، با اینکه در زمان شروع پروژۀ تحقیق (سال 1393) هنوز چهل سال از آن نگذشته بود، علاوه بر آنکه عدۀ زیادی از شرکت‌کنندگان جزئیات مهم آن را فراموش کرده بودند، عدۀ دیگری آن را با وقایع مشابه خلط می‌کردند و همین کار را دشوار می‌کرد؛ در حالی که اگر همان سال‌های اولیۀ انقلاب، ثبت و ضبط این واقعه صورت می‌گرفت، قطعاً اکنون جزئیات مهم و جذاب بیشتری از این حادثه در دست داشتیم.

تحریف تاریخ معاصر بر اساس چه اهدافی صورت می‌گیرد؟

علت عمدۀ تحریف تاریخ، علاوه بر تغییر تصویرسازی‌ها از یک دوره یا یک واقعه، جابه‌جاکردن موضوعات مهم در ذهن خوانندگان یا شنوندگان تاریخ است.

در سال‌های اخیر، چقدر به قشرهای مختلفی که در انقلاب نقش ایفا کردند، توجه شده است؟

شکر خدا در سال‌های اخیر، در روایت تاریخ انقلاب، توجه به قشرهای مختلف، خصوصاً اقشار مردمی، بیشتر از قبل شده است؛ گرچه این میزان پرداخت، نسبت به سهمی که آن‌ها در انقلاب داشتند، ناچیز است و همچنان برخی اقشار فراموش‌شده هستند؛ مثل روستاییان، دانش‌آموزان و... .

فراموش نکنیم ثبت و ضبط روایت‌های مردمی از این گروه‌ها، علاوه بر بیان فضای زندگی مردم عادی در دوران پهلوی، زوایای پنهان اجتماعی و فرهنگی وقایع مرتبط با انقلاب را به‌خوبی آشکار می‌کند و این، هم در جلوگیری از تحریف تاریخ و هم در تحلیل درست از تاریخ اثرگذار خواهد بود. علاوه بر این‌ها، حافظۀ تاریخی مردمی که با این وقایع درگیر بودند، فعال می‌شود.

به نظر شما چه خلأهایی در حوزۀ تاریخ معاصر و تاریخ انقلاب وجود دارد که هنوز به شکل جدی به آن پرداخته نشده است؟

روایت‌های خانوادگی از انقلاب.

از نظر خود شما که نویسندۀ این اثر هستید، مهم‌ترین ویژگی این اثر چیست؟

پرداختن به یکی از سیاست‌های فرهنگی دوران پهلوی (ماجرای حجاب) و نحوۀ مواجهۀ مردم با آن؛ خصوصاً زنان که مخاطب اصلی آن سیاست بودند.